خبرنامه وب سایت:
آمار
وب سایت:
صبح فرزند نوجوانم را بیدار مى‌كنم و به آرامى براى نماز آماده مى‌سازم، وقتى نماز را بر پا مى‌كند به او اقتدا مى‌كنم و پس از نماز مى‌گویم: «عزیزم! دوست دارم به نمازى اقتدا كنم كه فرشتگان آسمان به آن افتخار مى‌كنند».
چرا فرزندان ما نسبت به نماز صبح سست‌تر هستند و چگونه آنها را برای نماز صبح بیدار كنیم؟ چرا كودكان و نوجوانان براى اداى فریضه نمازصبح بر نمى‌خیزند یا به سختى و با غرولند و پرخاشگرى بر مى‌خیزند؟ محمدرضا سنگرى كارشناس مركز تخصصی نماز این گونه به این پرسش پاسخ می‌دهد:
كم نیستند كودكان و نوجوانانى كه نماز ظهر و عصر و مغرب و عشاء را -باوجود تعداد بیشتر ركعات- مى‌خوانند، اما از خواندن نماز صبح اكراه دارند، حقیقت این است كه خواب صبحگاهى شیرین و دلچسب است و به قول صائب: آدمى پیر چو شد حرص جوان مى‌گردد / خواب در وقت سحرگاه گران مى‌گردد.
اما تنها دلیل برنخاستن براى نماز همین نیست، بسیار اتفاق افتاده است كه براى برنامه‌اى دلچسب و موردعلاقه، فرزندان توصیه مى‌كنند، صبح زود ما را بیدار كنید یا خود تمهیداتى براى بیدار شدن مى‌اندیشند.
پس باید دید علل و عوامل سهل انگارى یا بى رغبتى نسبت به نماز صبح چیست؟ چرا گاهى فرزندانمان نماز نمى‌خوانند؟
پیش از پرداختن به این پرسش كه چگونه فرزندانمان را به برپایى نماز صبح دعوت كنیم، باید بپرسیم چرا، گاه فرزندان نماز نمى‌خوانند؟ علل و عواملى چند در این بازدارندگى یا سهل انگارى و بى رغبتى مؤثرند:
۱- عوامل و علل اعتقادى
وقتى كودك و نوجوان فاقد باور عمیق و ریشه دار نسبت به خدا و معاد باشد، نه پشتوانه‌اى از عشق دارد تا او را برانگیزد و نه انگیزه‌اش چون خوف و هراس از بازخواست اخروى تا او را به اداى تكلیف دینى وادارد، آن كه صبحگاهان با وجود همه جاذبه‌هاى خواب، بستر را رها مى‌كند و به نماز مى‌ایستد یا از سر عشق و شیفتگى و معرفت به پروردگار است یا لااقل ترس از مجازات و آن كه روشنى یقین در دل ندارد، شوق برپایى نماز نخواهد داشت.
۲- نمادها و نمودهاى نامطلوب دینداران
كودكان و نوجوانان كنجكاوانه و دقیق زندگى ما را مى‌كاوند، اگر ما به نمازشان بخوانیم و آنها ما را به عنوان نمازگزار در ارتكاب گناه و ناشایسته بى پروا ببینند، میان «نماز» و «رفتار» به جست و جوى رابطه مى‌پردازند و احیاناً چنین داورى و نتیجه‌گیرى مى‌كنند كه نمازگزاران چنین‌اند، همین كافى است كه نماز را متهم كنند و از آن گریز و پرهیز پیدا كنند.
۳- رفتارهاى گناه آلود و ناروا
اگر نماز از فحشا و منكر باز مى‌دارد، فحشا و منكر نیز مى‌تواند بازدارنده از نماز باشد! وقتى فضاى زندگى ما از دروغ، فریب، حرام خوارى، غیبت و حرمت شكنى تباه و سیاه شود، بازتاب آن نه تنها در نماز ما كه در نماز و كنش‌هاى دینى فرزندانمان محسوس و مشهود است، نه خود گناه كنیم و نه فضایى لغزاننده و گناه‌زا براى فرزندانمان فراهم كنیم، رهاورد چنین فضاى مهذبى اقبال فرزندان به نماز خواهد بود.
هنگام نشاط، بهترین فرصت براى عبادت
۴- جزر و مدها و زیر و بم هاى درونى
روح انسان دستخوش دگرگونى‌هاى دائمى است، عناصر و عوامل گوناگونى در جان انسان آشوب مى‌آفرینند، در هنگام اقبال و نشاط بهترین فرصت براى دعوت به عبادت حتى عبور از مرز «فرائض» به نوافل است و در هنگام بى‌نشاطى یا ادبار، خط قرمز ورود به حوزه نوافل و درنگ و توقف در قلمرو فرائض، شناخت این جزر و مدها و ایجاد ارتباط سنجیده در آن موقعیت، در رفتارها، موضع گیرى ها و نگرش‌هاى آینده فرد بسیارمؤثر است.
والدین از نماز استفاده ابزارى نكنند
۵- انتظار و تلقى ناروا از نماز
وقتى جایگاه نماز درست تحلیل و تبیین نشود، ممكن است بعد از مدتى نماز كنار گذاشته شود یا منظم برپا نشود كه این نیز به حذف نماز مى‌انجامد، گاه از نوجوان مى‌پرسیم، چرا نماز نمى‌خوانى؟ و پاسخ این است كه هرچه از خدا خواستم كه به فلان خواسته و آرزویم برسم، نرسیدم و دیگر نماز نمى‌خوانم، یا مدتى نماز خواندم و دیدم مشكلم حل نشد یا به خواسته‌ام نرسیدم، دیگر نمى‌خوانم! استفاده ابزارى از نماز، القاى خانواده‌ها كه اگر نماز بخوانى، در امتحان قبول مى شوى و نماز را درحد مشكل گشاى مسائل عادى زندگى -حتى گاه خواسته‌هاى نامعقول- تلقى كردن، آفت و آسیب بزرگ براى نماز خواندن است، مشهور آن است كه در فصل امتحان، نماز خواندن دانش آموزان رایج‌تر مى شود و پس از امتحان- به خصوص اگر با ناكامى مواجه شوند- تعطیل مى‌شود!
چنین تصویر و تصورى از نماز و فرو كشیدن آن در حد گره گشایى از مشكلات معمول، ستمى بزرگ است، گزارش‌هایى از مدارس دریافت مى‌شود كه گاه معلمان و مربیان در چنین القائاتى با دیگران هم داستان و هم زبان مى‌شوند.
۶- تجربه هاى تلخ از نماز یا محیط مذهبى
كودك و نوجوان با اشتیاق به مسجد مى‌آید، اما در مسجد با برخورد ناروا مواجه مى‌شود، گاه فضاى مسجد ذوق و شوق و طبع حساس او را بر نمى‌انگیزد و خاطره تلخ، چاشنى آمدن مى‌شود، این رویداد كه گاه تا همیشه بر روح و نگرش انسان سایه مى‌اندازد، گریزگاه وى مى‌شود و جدایى و حتى نفرت وى را بر مى‌انگیزاند، باید تجربه‌هاى نخستین كودكان از مسجد با شیرینى و لطافت همراه باشد و از تحقیر، تمسخر، توهین و هر حركتى یا حادثه‌اى كه تند و تلخ و شكننده باشد پرهیز شود.
قدرت گروه همسالان را دست كم نگیرید
۷- تأثیر منفى دوستان و گروه همسالان
كودك و نوجوان چشم به دهان دوستان مى‌دوزند و رفتارهاى «جمعى دوستان» آنان را به شدت جذب و به همسانى رفتار مى‌كشاند، آنها مى‌خواهند صرفاً به كارهایى بپردازند كه «همه» آن را انجام مى‌دهند، بى تردید شما نیز مى‌توانید به یاد بیاورید كه زمانى چنین بوده‌اید، هیچ‌گاه قدرت گروه همسالان را دست كم نگیرید، آسان نیست كه متفاوت عمل كنیم و یا این كه در مقابل اكثریت باشیم، مراقبت در طیف دوستان، مداخله سنجیده و هشیارانه در انتخاب دوستان و حتى تأثیر در حلقه آنان، نوعى مصونیت بخشى معنوى خواهد آفرید كه نمازگزارى فرزندان را تضمین مى‌كند، خانواده‌هایى كه فرزندان رها شده دارند و مراقبت و دقت در معاشرت‌ها و روابط فرزندان ندارند، دچار مشكلات حاد رفتارى و ریزش‌هاى معنوى فرزندان خواهند شد.
۸- انباشت پرسش ها و تردیدها
كودك و نوجوان پرسشگر و كنجكاوند، براساس حق پرسشگرى و كنجكاوى، كودك و نوجوان از نماز هم مى‌پرسند، چرا نماز؟ چرا این گونه؟ چرا هر وقت دلم خواست نخوانم؟ چرا به هر سمت نخوانم؟ چرا هر مقدار دوست داشتم و كشش داشتم نخوانم؟ اصلاً چرا بخوانم؟ و چرا... اگر این پرسش‌ها، پاسخ دقیق و مجاب كننده نیابند یا پرسشگر به دلیل سؤال، تحقیر و تمسخر و متهم شود و یا پاسخ‌ها انحرافى باشد، موریانه تردید، شك، تزلزل و در نهایت پرهیز و ستیز وجود وى را پر خواهد كرد، ایجاد موقعیت‌ها و فرصت‌هایى براى سؤال، حتى طرح سؤالات احتمالى در فضایى سرشار از عاطفه و محبت، تشویش‌ها و تردیدها را مى‌زداید.
در هنگام خستگى اصرار در برپایى نماز نكنیم
۹- خستگى و سستى
نماز باید با نشاط و سرزندگى برپاشود، در سستى و رخوت، در بى‌حالى و بى رغبتى حتى اگر نماز بر پا شود، چندان مناسب نیست، در هنگام خستگى و رخوت اصرار در برپایى نماز نكنیم، حتى توصیه كنیم كه هم اكنون نماز نخوان، خسته‌اى، به استراحت نیاز دارى، خودم براى نماز بیدارت مى‌كنم، این جملات ملاطفت آمیز و آرام به جاى نمازى شتاب زده، نمازى با آرامش را رقم مى‌زند.
نماز اول وقت باید به فرهنگ تبدیل شود
۱۰- تأخیر و تسویف
گاه به هر دلیل، نماز به تأخیر مى‌افتد، جاذبه‌هاى فراوان در زندگى كودك و نوجوان، مشغولیت‌هاى آنى، قرارگرفتن در موقعیت‌هاى لذت بخش به ویژه بازى با دوستان موجب مى شود كه نماز به بعد موكول شود! اول وقت خواندن نماز باید به فرهنگ تبدیل شود، وقتى ما بزرگترها و مربیان و متولیان تربیت به نوعى تقیید در نماز اول وقت برسیم و فضاى مناسب را نیز فراهم كنیم، از چنین ضایعه‌اى جلوگیرى خواهیم كرد، باید دقت شود، نماز اول وقت طولانى یا همراه با چاشنى‌هاى وقت گیر نباشد.
۱۱- بى اعتنایى خانواده به نماز
مشاهده و تقلید رفتارهاى والدین در دوران كودكى، بارزترین رفتار كودك در خانه است، كودكان و نوجوانان گاه دچار تعارض‌ها و ناهمخوانى‌هاى خانه و مدرسه هستند، در مدرسه نماز جماعت هست، اما در خانه از این فضیلت‌ها و ارزش‌ها نیست، خانواده‌هایى كه به نماز بى‌اعتنا باشند، هرگز نمى‌توانند انتظار داشته باشند كه فرزندانشان به نماز پایبند و متعهد باشند،صبح را با خبرهاى هیجان آمیز و شیرین همراه كنید.
در خانواده‌هاى ما بسیارى اوقات، شب لبریز از خبر و خاطره است، تلفن زدن‌ها، شوخى‌ها، میهمانى‌ها و گفت وگوها در شب اتفاق مى‌افتد، اگر صبح با برخى خبرهاى هیجان آمیز و شیرین همراه باشد، باز كردن یك هدیه به صبح موكول شود و... انگیزه‌هایى براى بیدارى كودك و نوجوان فراهم مى‌شود.
شب ها زودتر بخوابید!
زندگى مدرن امروز، چند شغلگى و دیر به منزل رسیدن پدر و مادر و دیگر اعضاى خانواده، میهمانى‌هاى شبانه، تماشاى برنامه‌هاى تلویزیون و دیگر سرگرمى‌هاى شبانه در برنامه خواب فرزندان نیز اثر مى‌گذارد، در خانواده‌هاى امروزى گاه صداى قاشق و چنگال‌ها در نیمه شب شنیده مى‌شود، معلوم است كه این خانواده‌ها چه وقت مى‌خوابند و صبح با چه وضعیتى بیدار مى‌شوند، فرزندان به تبع این نوع زندگى، حتى صبح براى مدرسه رفتن هم مشكل دارند، به دلیل كم خوابى، خستگى و شرایط پشت سر گذاشته شبانه، از خوردن صبحانه نیز مى‌پرهیزند.
در شب توصیه بر سبك خوردن، اوایل شب خوردن و خواب به موقع باید كرد، اگر برنامه زمانى خواب معین شود و خانواده به نظم و انضباط در این باره برسد به حل یكى از عناصر تأثیرگذار در دیر برخاستن و ادا نكردن فرضیه صبح رسیده است، تصویرهاى برگرفته در شب، در جریان خواب و صدالبته در همه زندگى بازتاب خواهد داشت، به عبارت دیگر فرزندان ما با چه تصورهایى تا رختخواب بدرقه مى‌شوند؟ اگر وقت خواب، كنار كودك باشیم و با قصه‌هایى دلنشین بیدارى‌اش را به خواب گره بزنیم و در آخرین لحظه‌ها بگوییم كه منتظرم صبح فرشته‌ها در اتاقت نماز قشنگت را گوش بدهند یا ان شاءالله صبح صدایت مى‌زنم تا با خداى مهربان گفت و گو كنى، مطمئن باشیم صبح براى بیدار كردن كمتر با مشكل مواجه مى‌شویم.
نبود صمیمیت و صراحت در طرح مسأله بلوغ
یكى از مشكلات فرهنگى جامعه ما نبود آموزه‌هاى درست، به موقع و همه جانبه بلوغ است، در نظام آموزش و پرورش هنوز هیچ برنامه مشخص و روشنى در این باره وجود ندارد، شرم و حجب و حیاى حاكم بر خانواده‌ها مانع طرح این مسأله مى شود، دوران بلوغ دختران مسئولیت‌هاى ویژه شرعى و موقعیت‌هاى خاصى را همراه دارد و اگر پدر و مادر، آگاهى بخشى و آگاهى یابى كافى از این مسأله نداشته باشند، ممكن است به تعطیلى تكالیف در دیگر موقعیت‌ها منجر شود. در مدارس راهنمایى، پسران جوان صبح وقتى بر مى‌خیزید و نیازمند نظافت و غسل هستند، به علت نبود زمینه‌سازى خانواده‌ها دچار مشكل مى‌شوند و گاه به ناگزیر با همان وضعیت نماز برپا مى‌كنند، بلوغ مثل هر رویداد دیگر باید در خانواده‌ها مطرح شود و پدر و مادر راهنمایى‌هاى لازم و درست در اختیار فرزندان قرار دهند. اگر چندبار نوجوان صبح نتواند نماز بخواند به علت احتلام صبحگاهى، ممكن است نه تنها نماز صبح كه به «همه نماز» آسیب برساند.
پرتگاه افراط و تفریط در مسیر تربیت نسل جدید قربانى فراوان مى‌گیرد، گاه خانواده‌ها همه «شدت»اند و گاه همه «رحمت»، مهربانى و رحمت، انعطاف و نرمش لازمه تربیت سازنده‌اند اما نباید غافل بود كه گاه «قاطعیت» ضرورت تربیت است، جالب است كه در روایات بارها به جدى گرفتن نماز در كودكى و دوران بلوغ تأكید شده است.
امیرالمؤمنین علی‌بن ابیطالب علیه‌السلام فرمود «از هفت سالگى نماز را به بچه‌ها آموزش دهید، ولى از وقتى كه به تكلیف رسیدند، بسیار جدى بگیرید».
اگر خانواده‌ها براى نماز جدى باشند و خود در وقت نماز به هیچ چیز دیگر نپردازند و با لحنى آمیخته با جدیت و قاطعیت - نه تندى و خشونت و تحقیر- دیگران را به نماز دعوت كنند، فرزندان در مى‌یابند كه نماز، از برنامه‌هاى خانواده است و به آن پایبند خواهند شد، فقدان جدیت كه گاه خود را در قالب جملاتى چون دلم نمى‌آید، صبح بیدارش كنم، عیب ندارد وقتى بلند شد، مى گویم قضایش را به جا آورد، خدا مى‌بخشد و غیره موجب مى‌شود كه نماز، محذوف زندگى باشد، بى آنكه پدر و مادر خود را مقصر بدانند!
وقتى از قاطعیت سخن مى‌گوییم، بال دوم تربیت، یعنى رحمت و محبت بیشتر باید دیده شود، وقتى صبح با محبت، نرمى و مهربانى، كشیدن دست لطف بر پیشانى و بوسه كودك را بیدار مى‌كنیم و سپس نماز او را ستایش مى‌كنیم، خاطره‌اى شیرین و موقعیتى مثبت براى استمرار برپایى نماز فراهم كرده‌ایم، یكى از دوستان مى‌گفت «گاه صبح فرزند نوجوانم را بیدار مى‌كنم و به آرامى براى نماز آماده مى‌سازم، وقتى نماز را بر پا مى‌كند به او اقتدا مى كنم و پس از نماز مى‌گویم «عزیزم نماز تو با این دل پاك پذیرفته است، دوست دارم به نمازى اقتدا كنم كه فرشتگان آسمان به آن افتخار مى‌كنند».
انتظارات ناهمخوان با واقعیت
آنچه ما از دیگران به ویژه از فرزندان مى‌طلبیم، عمدتاً آرمان طلبانه است تا واقع بینانه، وقتى انتظارات بالا مى‌رود و كودك و نوجوان نمى‌توانند، انتظارات را برآورده كنند، ممكن است مورد تحقیر و شماتت قرار گیرند، به طور مثال میزان خواب در بزرگسالى همچون كودك نیست.
انگاره و فهم آنان از نماز معادل درك و بینش بزرگترها نیست، نباید انتظار داشت مثل ما بستر را رها كنند، گاه همین انتظارات فراتر از واقعیت به تعطیلى نماز مى‌انجامد، گاه كودك و نوجوان قول نماز خواندن مى‌دهند و اندكى بعد دوباره كه به سراغ‌شان مى‌رویم، به خواب رفته‌اند، در چنین مواقعى نباید خشمگینانه برخورد كرد، ایجاد فضایى مناسب براى گذر از نماز شتاب زده و رخوتناك لازم است.
پیش زمینه نماز صبح از شب فراهم نشود
اگر بگوییم هر كس مى‌خواهد صبح اول وقت بیدارش كنم، اعلام كند، از همان شب زمینه فراهم شده است، این برخاستن دیگر تحمیل نیست، «خواسته» است، اگر بگوییم ساعت را تنظیم كنید یا اراده كنید كه صبح برخیزید، نوعى تلقین فراهم شده است. مراقب باید بود نماز صبح، نماز شروع است، اگر برپا نشود، به برپایى نماز ظهر و عصر چندان امیدى نیست. بهتر است «ما» بیدار نكنیم یا لااقل همیشه ما این مسئولیت را به عهده نگیریم، گاه فرزندان خود مسئول و چاره‌اندیش بیدارى خودشان باشند.
نظرات شما عزیزان:
